Kathrin Schlegel - Der Stein des Weisen

Het werk dat Kathrin Schlegel voor de nieuwe campus van de Erasmus Universiteit maakte, draagt de titel Der Stein des Weisen. Het wordt binnenkort onthuld. Schlegel licht hieronder haar ideeën achter dit nieuwe Rotterdamse icoon toe. 

Waar komt je kunstwerk?

Kathrin Schlegel: “Campus Woudestein van de Erasmus Universiteit wordt verbouwd en gemoderniseerd, onder begeleiding van bureau JENG. Mijn sculptuur wordt eerst geplaatst op een klein grasveld nabij het Erasmuspaviljoen, bijna op het kruispunt van de twee hoofdassen van de campus. Het werk wordt op den duur verplaatst, nadat enkele gebouwen plaats hebben gemaakt voor een riant park. De Erasmus Universiteit vroeg mij om een ontwerp te maken dat aansluit op de internationale academische context. Er moest iets groots en visueels komen: een landmark voor de nieuwe campus.”

Hoe heb je die opdracht aangepakt?

“Het uitgangspunt werd de oude monumentale sokkel die het beroemde beeld van Erasmus van Hendrik de Keyser heeft gedragen tot na de Tweede Wereldoorlog. Ik ervaar deze originele sokkel als een soort archeologisch relict, dat impliciet vierhonderd jaar geschiedenis van Erasmus in relatie tot Rotterdam en de wereld verbeeldt. Door de sokkel opnieuw een functie te geven roept het werk vragen op over de receptiegeschiedenis van het gedachtengoed van Erasmus en van zijn beeltenis. Ik vind het interessant om een beladen, authentiek object op te nemen in een werk, om het op te waarderen en er nieuwe betekenissen aan toe te kennen.”

Wat heb je met die sokkel gedaan?

“De sokkel wordt niet gerestaureerd, maar geplaatst zoals hij is. De dook die het Erasmusbeeld aan de sokkel verbond, is nog te zien. Na het bombardement van Rotterdam stond het beeld nog, aan die ene pin, terwijl alles eromheen kapot was. Het gaat mij erom dat de sokkel nog de sporen van het verleden draagt. Het gaat voor mij om de aanwezige afwezigheid van een icoon.”

Wat wil je met die sokkel uitdragen?

“Ik wil de spanning en het ambigue verhaal van de veranderende visie op Erasmus als icoon en de perceptie van zijn gedachtengoed van de afgelopen eeuwen laten zien. In Rotterdam zijn de verwijzingen naar Erasmus niet van de lucht, maar als je vraagt waar hij voor stond, blijkt dat nog niet eenvoudig. Zelfs een kenner kan dat niet in drie zinnen vatten. Zijn werk is erg genuanceerd, en het is in verschillende tijden ook verschillend geïnterpreteerd. Juist nu in een tijd van toegenomen culturele globalisering zou de rol en positie van het humanisme als Westers en wellicht universeel anker van en voor mensen, opnieuw ter discussie gesteld en ingevuld moeten worden.

Daarom plaats ik tegenover de sokkel een vluchtige vorm, tussen een spreek- en gedachtenwolk in. Het object is van hoogglans gepolijst RVS, het is zo een reflector die de wereld op een ander manier laat zien. De ongrijpbaarheid van de vorm laat zien dat de interpretatie en toepassing van (historische) kennis permanent in verandering zal blijven.”

Je ziet Erasmus niet, letterlijk. Hoe kan de bezoeker die verhalen uit het werk halen?

“De steen kan je snel herkennen als een sokkel van flinke proporties, die bedoeld is om iets te tonen. En dat iets moet wel belangrijk zijn geweest. Het ontbreken van de beeltenis van Erasmus of een andere grote denker vraagt de beschouwer om een nieuwe invulling aan de lege sokkel te geven.”

Wat betekent de titel?

 “Het heet Der Stein des Weisen. Dat kun je op verschillende manieren lezen. In eerste instantie verwijst de titel letterlijk naar het originele voetstuk van het beroemde Erasmusbeeld: de steen van de wijze man, of van de wijsgeer. Het verwijst ook naar het element dat in de alchemie onedele metalen zou kunnen transformeren naar edele metalen. De zoektocht naar dit onmogelijke element staat traditioneel symbool voor de menselijke hang naar materiële rijkdom, maar ook naar kennis en verlichting. En dan is er nog een verwijzing naar Goethes Faust: dat met geluk werk is verbonden snapt van die dwazen er niet een; als zij de steen der wijzen vonden, ontbrak de wijze aan de steen.”’

Je wil ook een expositie maken bij je beeld?

“De vragen die het kunstwerk oproept zijn ook buiten de campus van belang, zeker als je kijkt naar de rol die de erfenis van Erasmus speelt in het zelfbeeld van de stad Rotterdam. In een expositie willen wij laten zien waarom de sokkel als drager van de receptiegeschiedenis van het denken van en de beeldcultuur rondom Erasmus zo interessant is door historische voorwerpen tot spreken te brengen, niet als illustratie in een educatief verhaal, maar gepresteerd als hedendaagse kunstwerken in de huidige context. Dat doen we bijvoorbeeld door een handgeschreven brief van hem te exposeren, waardoor je hem als mens treft, die rechtstreeks tot je spreekt.

Vlak na zijn dood werden er al sculpturen van hem gemaakt, hij was toen al een beroemdheid. In 1598 vertrok een schip naar China, met een beeltenis van Erasmus als hekbeeld, maar het strandde in Japan. Dit houten beeld heeft de eeuwen overleefd omdat het in de tempel van een samoerai is vereerd als heilige voor de scheepsbouw. Dat biedt een alternatieve blik op de cultus rondom zijn persoon, tijdens en na zijn leven.

En tot slot willen we nog een verwijzing naar het bombardement van Rotterdam toevoegen, toen het beeld als een wonder het geweld heeft doorstaan en daarna in een shelter in de tuin van Museum Boijmans Van Beuningen de oorlog heeft overleefd. Die schuilplaats ontleent net als de sokkel zijn betekenis aan het (afwezige) Erasmusbeeld en kan daardoor tot eigentijds kunstwerk worden getransformeerd, tegen de achtergrond van de naoorlogse wederopbouw van Rotterdam. Dat zijn drie componenten die we willen tentoonstellen, op een locatie die we nog moeten bepalen.”

Titel: Der Stein des Weisen, 2015
Kunstenaar: Kathrin Schlegel
Curator: Nils van Beek (TAAK), Nicolette Gast
In opdracht van: Erasmus Universiteit Rotterdam
Mede mogelijk gemaakt door: Mondriaan Fonds (opdrachtgeverschapsregeling)