TAAK en Van Abbemuseum organiseerden op 1 februari 2018 een avond waarin de film I is Somebody Else van de Argentijnse kunstenaar Julieta Garcia Vazquez werd getoond en werd teruggeblikt op vijf jaar Woensel West. De wijk Woensel West werd begin twintigste eeuw door Philips en de gemeente Eindhoven aangelegd in een tijdperk waarin, als gevolg van industrialisatie, Eindhoven explosief groeide. Met de nieuwbouw verdwenen niet alleen de huizen, ook de materiële en immateriële herinneringen aan een sociaal-culturele geschiedenis dreigden verloren te gaan; herinneringen aan oorlog, wederopbouw, crisis, immigratie en sociale woningbouw.

Op uitnodiging van woningbouwvereniging Trudo, het Van Abbemuseum Eindhoven en TAAK werd Vazquez gevraagd om samen met bewoners een collectief ontwerptraject vorm te geven, gericht op betekenisgeving rondom de wijk, haar bewoners en haar geschiedenis. In de film I is Somebody Else reflecteert Vazquez op haar zoektocht naar de impact van gentrificatie in het stedelijke domein in relatie tot erfgoed en identiteit.

Lees hieronder het verslag dat Sophia Zürcher schreef naar aanleiding van de presentatie op 1 februari 2018:

‘You’re crazy!’ grapt een vrouw op de eerste rij tijdens de vertoning van de film I is Somebody Else. In die film doet Julieta Garcia Vazquez verslag van haar project in Woensel-West. Ze begon daar al in 2012 mee, en het pad van dat vijfjarige project kende vele wendingen, zijsporen, olifantenpaadjes, wegversperringen én nieuwe wegen. Dan moet je als kunstenaar inderdaad een beetje gek zijn om er toch steeds weer mee door te gaan. Of beter gezegd: gepassioneerd.

Op 1 februari 2018 blikte Vazquez in het Van Abbemuseum terug op het project, samen met Theo Tegelaers (curator bij TAAK), Vittoria Caradonna (promovendus aan Amsterdam School for Heritage, Memory and Material Culture) en het publiek. De hele eerste rij wordt ingenomen door buurtbewoners die bij het project betrokken waren. Onder leiding van moderator Steven ten Thije (curator bij het Van Abbemuseum) spraken zij over wat we willen herinneren van de wijk Woensel-West en hoe, over erfgoed, en over mooie mislukkingen.

Turbulent proces

De film wordt ingeleid door Tegelaers, die spreekt van ‘een turbulent proces dat veel flexibiliteit van de kunstenaar vereiste’. Het project dreigde meermaals te mislukken, zeker toen institutionele partners zich terugtrokken. Maar Vazquez had de bewoners van Woensel-West een betekenisvol kunstwerk beloofd, en wilde niet weg voor ze dat had geleverd.

Ten Thije haalt na de film Samuel Beckett aan: “Ever tried. Ever failed. No matter. Try Again. Fail again. Fail better.” Het kunstproject veranderde namelijk gedurende vijf jaar meerdere keren van richting. Het begon in 2012 met een huiskamer. Die werd ingericht met wijkbewoners, als een archief vol herinneringen. Woningbouwcorporatie Trudo besloot namelijk de wijk Woensel-West te renoveren; hiervoor zouden hele huizenblokken worden gesloopt en vervangen door nieuwbouw. Vazquez probeerde herinneringen aan die plek te bewaren; herinneringen aan een buurt, aan haar bewoners, aan een sociaal-culturele geschiedenis van een krachtwijk in Eindhoven. Later op de avond zal Ten Thije benadrukken dat wij Nederlanders nogal eens vergeten hoe bijzonder het concept van sociale woningbouw is, en dat we dan een Argentijnse kunstenaar nodig hebben om ons dat te doen inzien.

In de film vertelt de kunstenaar hoe ze vervolgens een heel huis wilde redden, en wel door het te verplaatsen naar een museum. Volgens Ten Thije zat het Van Abbemuseum met dezelfde vragen als de kunstenaar: wat bewaar je, hoe en waarom? Het Van Abbemuseum is van de stad Eindhoven en heeft als belangrijkste verantwoordelijkheid naar de inwoners toe: kunstwerken bewaren en tonen. Maar wat verzamel je? “Kan het museum een huis bewaren, als een artistiek project, als erfgoed, als een herinneringsplek,” peinsde Ten Thije hardop. “Julieta’s enthousiasme was beslist aanstekelijk, maar uiteindelijk werd het voor ons te zwaar om het project te dragen.”

Sommige buurtbewoners vonden dit plan ook wel erg ambitieus, op het krankzinnige af. Na de film vertelt een buurtbewoner, een architectuurliefhebber, dat hij vond dat het huis geen enkele architecturale waarde bevatte en dus niet bewaard hoefde te worden. Hij is daarentegen laaiend enthousiast over de laatste wending van het project, die het uiteindelijke resultaat opleverde.

Want het huis werd in 2015 toch steen voor steen afgebroken, en Vazquez heeft samen met buurtbewoners architectonische interventies ontworpen van de resterende bouwmaterialen. Die architectonische of sculpturale interventies zijn aan, op of bij verschillende huizen in de wijk geplaatst; in de vorm van een optische illusie, een balkon of een schoorsteen. Tegelaers beaamt dat het niet had geklopt als dit lange project in een museale context was geëindigd, en juist door de lange tijd die het project vroeg konden ze de juiste laatste stap vinden: het project moest iets in de wijk zelf achterlaten. Of zoals Ten Thije zegt: “De wijk heeft het huis opgeslokt. En nu moet er nog heel wat vertering plaatsvinden.”

Stedelijk erfgoed

Als iets erfgoed wordt, betekent het dat dat object niet meer van het heden is, maar van het verleden. Vittoria Caradonna, promovendus aan Amsterdam School for Heritage, Memory and Material Culture (AHM) van de Universiteit van Amsterdam, uit haar zorgen over de term ‘erfgoed’ (lees haar voordracht hier). Zij betwijfelt of de buurtbewoners hun oude huis zouden opzoeken in een museum; zij ziet liever dat ‘urban heritage’ deel van de stad blijft. Iemand uit het publiek vraagt zich hardop af of het überhaupt zin heeft om een huis te verhuizen als je zijn ziel niet kunt meeverhuizen. Volgens Caradonna is het het belangrijkst om het over het proces te hebben, want hoe het ook eindigt, er zal altijd iemand ontevreden achterblijven. In die zin zijn mislukkingen onvermijdelijk.

“Wat er ook met het huis gebeurde,” reageert een buurtbewoner, “de herinneringen blijven in de bewoners van Woensel-West aanwezig.” Vazquez heeft samen met de buurtbewoners gedurende het hele project ook nieuwe herinneringen gemaakt, bijvoorbeeld door het huis in de eerste fase samen in te richten, en later samen het huis te selecteren dat bewaard had moeten worden.

Ten Thije vraagt Vazquez waarom het belangrijk was dat de buurtbewoners betrokken werden bij het bepalen van wat herinnerd wordt. “Het voelde voor mij logisch dat de protagonisten konden bepalen welk verhaal ze aan de stad wilden vertellen. Zij zijn immers de bewakers van collectieve herinneringen,” legt Vazquez uit. Volgens een buurtbewoner past dat ook bij de slogan van de wijk: We doen het zelf in Woensel-West. Met die mentaliteit lag de grondstof klaar voor het kunstproject van Vazquez.

Een andere buurtbewoner concludeert: “Een verlies is altijd tijdelijk, en wordt weer opgevuld. Er is veel verdwenen uit Woensel-West, maar er is ook iets overgebleven: een selectie groep bewoners heeft een prachtig ornament gekregen. De energie die Julieta erin heeft gestoken om dat voor elkaar te krijgen zal ook herinnerd worden.”

Vazquez ziet dit hele proces als leerzaam. “Ik heb geleerd dat een situatie veel meer potentie kan hebben dan ik dacht. Er zijn net zoveel mogelijkheden als er mensen bij betrokken zijn.”

—-

De film is I Somebody Else is te zien in het dossier Curating the City. Een installatie over Julieta Garcia Vazquezs project inclusief haar film is vanaf 1 februari 2018 ook permanent te zien in de tentoonstelling ‘The Way Beyond Art’ in het Van Abbemuseum, Eindhoven.