Verslag De Tafelberg #1. Door Tessa Smorenburg, september 2019.

Tafelberg #1 – een workshopdag in het kader van het programma van de jubileumviering van Amenra (27-29 september 2019) in Vlaams Cultuurhuis De Brakke Grond in Amsterdam, waarbij jonge adolescenten samen met twee kunstenaars werken aan het thema verlies. Deze workshopdag is een try-out in het kader van de ontwikkeling van het kunstprogramma bij woonzorgcomplex De Tafelberg.

TAAK ontwikkelt in opdracht van jeugdzorgorganisatie Spirit een kunstprogramma voor het nieuwe woonzorgcomplex De Tafelberg in Amsterdam Zuidoost. Dit zal vorm krijgen in een serie die gedurende 2019 en 2020 zal plaatsvinden bij LOLA BAE en op de locatie van De Tafelberg. Op 27 september was de eerste workshopdag in samenwerking met Beyond the Spoken en Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond. Kunstenaars Marijs Kempynck en Gunnar Gunnsteinsson gaven allebei een workshop.

TERUGBLIK

Kunst als innovator

De Tafelberg wordt een learning campus waar jongeren tussen de 16 en 27 jaar met een achtergrond in de jeugdzorg gaan samenwonen met studenten en starters op de arbeidsmarkt. De Tafelberg beoogt een gezonde en stimulerende omgeving te worden voor kwetsbare jongeren om te groeien en zich te ontwikkelen binnen een gemeenschap. Dit project speelt in op de landelijke aanpak 16-27, waarbij door middel van een integrale samenwerking wordt ingezet om jongeren tussen de 16 en 27 jaar in een kwetsbare positie zo optimaal mogelijk te begeleiden naar zelfstandigheid. TAAK nodigt hierbij kunstenaars uit om dit concept van een learning campus samen met deze hybride samenstelling van bewoners te onderzoeken en verbeelden. Hierbij staan onderwerpen centraal waarover we niet zomaar in gesprek gaan en toont hoe deze ervaringen kennis zijn en talenten vormen. Met dit kunstprogrammawil TAAK dat er aandacht komt voor hoe we van elkaar kunnen leren op een andere en bijzondere manier. Bovenal laat TAAK hiermee zien hoe een interdisciplinaire samenwerking tussen kunst en zorg vorm krijgt.

Rituelen van pijn en verlies

Op 27 september ging de eerste workshopvan start. Deze eerste try-out is een samenwerking met Beyond the Spoken, een werkplaats voor niet-erkend verlies en opgericht door de Belgische kunstenares Barbara Raes. Deze dag is onderdeel van het culturele programma dat ontwikkeld wordt rondom de viering van het 20^stejubileum van de Belgische excentrieke metal band Amenra. Beyond the Spoken en Amenra ontwikkelen hiervoor een programma vanuit hun gezamenlijke interesse voor het vormgeven van rituelen en het verbeelden van pijn en verlies. Deze viering vindt plaats op initiatief van en in de Brakke Grond (27-29 september) in samenwerking met Paradiso. Het artistieke spectrum van de band bestaat uit muziek, dans, performance en beeldend werk zoals cd-hoezen, waarin universele thema’s als verlies, dood, pijn en verdriet terugkomen. TAAK en Beyond the Spoken organiseren naar aanleiding hiervan op 27 september een workshopdag in LOLA BAE, waarvoor twee kunstenaars worden uitgenodigd.

Kunst geneest

Tijdens deze eerste workshopdag wordt onder begeleiding van twee kunstenaar gewerkt aan eigen ervaringen en verhalen binnen de thema’s die Amenra uitdraagt. De deelnemers van deze try-out zijn dertig leerlingen van het ROC in Amsterdam. Deze dag wordt ingeleid door Barbara Raes. Ze legt uit dat pijn en verlies thema’s zijn waarbij de band Amenra door middel van kunst geneest, in hun geval muziek. Raes kaart aan dat er vormen van verlies zijn waar weinig ruimte voor is, terwijl er ook dingen worden meegemaakt die het individu wezenlijk veranderen. Dit noemt ze levensverlies. “Je bent óok wat je verloren hebt”. Hierbij kan er gedacht worden aan: het verliezen van een baan, het niet krijgen van kinderen, maar ook liegen op jonge leeftijd waardoor vertrouwen verloren gaat. Het kan ook iets zijn waarvoor iemand bang is het kwijt te raken. Ze benoemt hierbij dat de workshopdag gaat om een balans vinden met dit thema van verlies, hoe kunnen we ermee omgaan en erover nadenken zonder dat het te zwaar wordt? Volgens Raes leidt het geven van een plaats aan het verlies tot transformatie in de identiteit en kunst kan hierin van betekenis zijn.

Transformatie via kunst

Voor deze try-out worden Marijs Kempynck en Styrmir Örn Guðmundsson uitgenodigd. Deze kunstenaars werken in hun artistieke praktijk met de thema’s verlies en identiteit. In de workshop van Marijs Kempynck ‘Je bent ook wat je verloren hebt’ gaat het over het niet-erkende verlies. Datgene wat deel is van de identiteit maar niet meer is of zichtbaar is. Dit wordt verbeeldt op een vlag, dat symbool staat voor herkomst en identiteit. De leerlingen brengen voor deze workshop eigen stof mee dat hen herinnert aan verlies. Hierbij kan gedacht worden aan het T-shirt van de ex-vriendin of een theedoek uit het eigen huis van voor een verhuizing. De tweede workshop wordt gegeven door kunstenaar en storyteller Styrmir Örn Guðmundsson en hierbij wordt gewerkt vanuit tekst en muziek. Door ziekte wordt Guðmundsson vervangen door Gunnar Gunnsteinsson. Gunnsteinsson werkt in zijn performatieve muziek-kunstpraktijk met elektronische klanken en gesproken woord. In groepjes van drie personen wordt in de workshop gewerkt vanuit de tekst over iets dat de leerling verloren heeft en verbeeld in een lied, rap, klank, gesprek of scène uit een film. Een voorbeeld van een van de leerlingen is zorgen over geld, zoals studieschulden bij DUO, en de zekerheid die daarmee verloren gaat.

Maatschappelijke agendering via kunst

In de artistieke praktijken van Beyond the Spoken, Marijs Kempynck en Gunnar Gunnsteinsson wordt het thema verlies en pijn onderzocht en doorontwikkeld aan de hand van de ervaringen en verhalen van de leerlingen van het ROC. Voor deze leerlingen was het een nieuwe methode van werken, waarbij zij aan het begin van de dag geen idee hadden wat verlies is of wat ze konden verwachten. Enerzijds geeft dit een blijk van de beeldvorming in de maatschappij over het thema verlies “verlies geldt alleen bij dood en dat heb ik nog niet meegemaakt”, anderzijds het taboe dat er over dit onderwerp heerst waardoor we er niet makkelijk over spreken. Het legitimeert dat Barbara Raes dit vraagstuk agendeert in haar artistieke praktijk en de maatschappelijke behoefte om rituelen te ontwikkelen om dit onderwerp wel bespreekbaar te maken. Artistieke praktijken kunnen hierin van betekenis zijn.

Politieke gelaagdheid in kunst

Door een andere manier van werken met gevoel, emotie en lichamelijkheid, voorbij de logica van taal, werden de ervaringen en verhalen van de leerlingen over pijn en verlies onderzocht. Gunnsteinsson leek hierbij een “aan/uit” knop te herkennen bij de leerlingen, waarin er een verschil leek te zijn tussen methodisch werken vanuit de muziek of de opdracht voor school uitvoeren. Het “lekker jammen waarin ik vrijheid ervaarde in mijn lichaam in plaats van in mijn hoofd” betekende voor de leerling het niet goed uitvoeren van de opdracht, terwijl juist in deze andere manier van werken de intentie en kracht zit van kunst. Ondanks dat deze workshopdag door alle partijen als een try-out werd ervaren, vertellen zowel de leerlingen als kunstenaars dat dit een “geslaagde” eerste kennismaking was met nieuwe rituelen en methodes die de kunst ontwikkeld. Individuele verhalen werden verbonden met elkaar en verbeeld op een podium. Verder wordt door deze manier van artistiek onderzoek een andere kennis ontwikkeld over de narratieven van deze adolescenten tussen 17 en 24 jaar. De artistieke praktijk van de kunstenaars krijgt vanuit deze samenwerking een politieke gelaagdheid in hun eigen artistieke werk.

—–

Initiatief: Vlaams Cultuurhuis De Brakke Grond te Amsterdam

Artistieke ontwikkeling De Tafelberg #1: Beyond the Spoken (Barbara Raes) en TAAK (Theo Tegelaers en Simone Kleinhout)

Maatschappelijke partners: jeugdzorgorganisatie Spirit en stichting Re-Boost

Deelnemers: 30 leerlingen van ROC van Amsterdam tussen de 17 en 24 jaar.

Locatie: LOLA BAE, Hettenheuvelweg 16 1101 BN te Amsterdam

Datum: 27 september 2019