Kunst in PI Zaanstad: Paulien Oltheten

Op dit moment verrijst de Penitentiaire Inrichting Zaanstad in Westzaan. Dit nieuwe Huis van Bewaring vervangt de Bijlmerbajes en De Koepel in Haarlem, die beiden in 2016 hun deuren sluiten. In opdracht van het consortium Pi2 en onder supervisie van het Rijksvastgoedbedrijf werkt TAAK aan vijf kunstprojecten voor het nieuwe, hightech gebouw.

In dit interview licht Paulien Oltheten haar plannen toe.

Hoe ga je doorgaans te werk?
Paulien Oltheten: "Mijn werkt hangt af van toeval en ontstaat associatief. Ik loop de straat op en fotografeer of film houdingen, gebaren en situaties die me opvallen. Zo heb ik inmiddels een groot beeldarchief opgebouwd."

Hoe heb je deze opdracht aangepakt? De PI is er nog niet, dus daar kon je geen foto’s maken?
"Ik had het gevoel dat ik niet iets kon maken over het gevangenschap, want ik weet niet écht hoe dat is. Zelfs als ik een nachtje in een cel zou doorbrengen, weet ik dat het een proef is. Maar vanuit het mens-zijn kan ik me in de meer abstracte kwesties inleven; ik kan bijvoorbeeld wel nadenken hoe het is om buiten de samenleving te vallen. Toen ik door mijn beeldarchief bladerde, kwam ik foto’s tegen die me geschikt leken voor de PI."

Waar komt je werk?
"In de PI Zaanstad komt een grote hoofdstraat van tachtig meter lang. Deze gang wordt in twee gangen gedeeld door een lange, blinde muur. Mijn werk komt op beide kanten van die blinde muur, ik heb dus twee keer tachtig meter tot mijn beschikking. In die gangen is alleen eenrichtingsverkeer mogelijk. Voor mij is dat een volstrekt nieuwe expositieruimte, niet alleen omdat de gang enorm lang is, maar ook omdat de kijker gedwongen wordt een bepaalde richting op te lopen. De ene gang gaat richting ontmoetingsruimtes, waar je je familie kunt zien, of overleggen met je juridisch adviseur. Hier heb je contact met ‘buiten’ en ik heb voor deze wand beelden gezocht die gaan over contact maken."

"Ik heb twee keer 80 meter tot mijn beschikking"

En de andere gang?
"De andere gang gaat richting celblokken, en loopt dan verder door naar de gebedsruimtes, bibliotheek en sportzalen. Voor deze muur heb ik beelden uitgezocht die over reflectie en bezinning gaan, bijvoorbeeld een foto van een man die in zijn eentje op het strand staat."

Wat heb je vervolgens met die gekozen foto’s gedaan?
"Het is een heel lange gang waar de gedetineerde eigenlijk niet stil mag staan. Daarom heb ik in de foto geknipt en stukken herhaald. Ik heb meestal een hoofdaanleiding om een foto te maken, bijvoorbeeld een foto van een man die een boom omarmt. Maar op de achtergrond speelt zich ook van alles af, in dit geval een basketballende man die er ook mooi bijstaat. Die zie je pas als je er langer naar kijkt. Wat gebeurt er als je die elementen losknipt en vergroot? Bijzaken worden hoofdzaken en foto’s worden als het ware opgerekt. Als je er dan langsloopt, krijg je een duidelijker gevoel van die foto. Het is ook mooi dat je een detail van de ene foto kunt laten overlopen naar de volgende foto."

"Bijzaken worden hoofdzaken als je ze uitknipt en vergroot"

Er komen ook regels tekst op de muur.
"Om te helpen de foto’s te lezen, zocht ik nog iets, een soort verhaallijn. Ik had toevallig net het Engelse script van de Franse film Last year in Marienbad gelezen. Het verhaal speelt zich af in een chique landhuis. Het lijkt erop dat de mensen daar vast zitten, ze hebben geen verleden of toekomst, ze zijn er gewoon. Gevangen in het nu. Er is één man die zich wel het afgelopen jaar kan herinneren. Hij probeert een vrouw te overtuigen dat zij elkaar vorig jaar hadden ontmoet en toen hadden afgesproken samen het huis te verlaten. Die dialogen zijn heel mooi. Toen ik enkele regels tegenkwam; wist ik dat het voorbestemd was dat ik dit script in de PI zou gebruiken: ‘And once again I was walking on down these same corridors, walking for days, for months, for years, to meet you. There would be no possible place between these walls, no rest.. (a pause) I will leave tonight… taking you away with me...’ Het woordje ‘leave’ vond ik wat dubbel voor gedetineerden, daar heb ik ‘dream’ van gemaakt: I will dream tonight. Dit is de eerste keer dat ik werk met teksten uit een film. Ik vind het bijzonder dat deze cultfilm die gaat over het ervaren van tijd nu in een Huis van Bewaring belandt."

www.paulienoltheten.nl